23 Ocak 2021

Toplumsal Cinsiyet Okumaları’nın dördüncü haftasında “Toplumsal Cinsiyet ve Tarih II” başlığında Prof. Dr. Ali Akyıldız ve Prof. Dr. Arzu Terzi’yi dinledik. Okumalar sırasında öne çıkan satırlar şöyleydi:

Ali Akyıldız “Harem ve Valide Sultanlar”

“Harem, adeta hayatın donduğu bir mekân. 15.yy’da da 18.yy.’da da gelenekler, adetler, ritüeller aynıdır. Fakat bu, orada ezbere bildiğimiz bir hayat var anlamına gelmiyor. Maalesef oryantalist bakışlar, çoğu kez Harem’e bakmadan evvel daha önce yazılan metinleri okuyarak ve oluşan algıların tesirinde kalarak oluşuyor. Bu sebeple Harem’e ilişkin oryantalist metinler genellikle doğrulanmaya muhtaçtır. Mesela Melling, Hatice Sultan’la yazışıyor, Harem’e dair içerden bilgi alma imkânına sahip ama ortaya koyduğu görsel Harem’i temsil etmiyor.

Harem müessesinin tedricen önem kazandığı iki önemli eşik var. Bunlardan biri hanedanın kadın-erkek tüm üyelerinin sarayda toplanması diğeri de padişahların artık eskisi gibi sefere çıkmayıp vakitlerinin büyük kısmını sarayda geçirmeleri.

16. yüzyılın son çeyreğinden 17. yüzyılın ortalarına kadar sarayda ağalar, dışarıda yeniçeri ağaları ve diğer güç odaklarıyla işbirliğine giren saray kadınları Osmanlı payitahtındaki güç oyunlarının önemli, gizemli, görünmeyen aktörleri haline geldiler.

Valide Sultan makamı karşımıza ilk kez III. Murad’ın annesi Nurbanu Sultan ile çıkıyor. Haremin hiyerarşik yapısı içinde Valide Sultan oranın padişahı konumunda. Vâlide sultanın harem ve hânedan içerisindeki seçkin yeri, ona tahsis edilen imparatorluğun en yüksek maaşı ile diğer gelirlerinden de anlaşılabilir. Vâlide sultan halkın arasına padişah gibi kalabalık bir maiyetle çıkardı; saraylara, has bahçelere, Edirne’ye, camilere vb. yerlere gidiş gelişleri alayla olurdu. Padişahların genç yaşta tahta geçtiği dönemlerde onlara naib olarak atanan valide sultanlar ciddi bir siyasi nüfuza sahip olurlardı. Yine padişahın tahttan indirilmesi durumlarında da devlet ricali valide sultan ile muhatap olurdu.”

Arzu Terzi “Bezmialem Valide Sultan”

“Sultan Abdülmecid’in annesi Bezmialem Valide Sultan, sultanlar içinde önemli bir isim. Sultan Abdülmecid cülus töreninden sonra tahta oturmak üzere saraya geldiğinde öncelikle annesine onun haklarını koruyacağına dair söz veriyor. Bu söz, bir nevi padişahın annesine biatı gibi de algılanabilir.

Bezmialem Valide Sultan, Osmanlı topraklarında yaptırdığı vakıflar yanında uluslararası siyasetle ilgilenmesiyle de önem arz ediyor. Sultan’ın Avusturya Prensesi ile mektuplaştığını, karşılıklı hediyeleştiklerini, iki ülkeyi yakınlaştırmak adına çalıştıklarını görüyoruz. Yine 1851 yılında Londra Sergisine gitmeden önce İstanbul’da kurulan sergiyi padişahtan sonra Bezmialem Valide Sultan’ın ziyaret ettiğini biliyoruz. Valide Sultanın saray dışına çıktığında ise tıpkı padişah gibi maiyetiyle gezdiğini halkın arzuhallerini ona sunduğunu da görüyoruz.”